در قوانین تجاری، شرکت‌های مختلف و متنوعی وجود دارد که بر هر یک از آنها احکام خاصی حاکم است اما ساده‌ترین نوع از شرکت، شرکت تضامنی است که برای امور تجارتی بین دو یا چند نفر، تشکیل می‌شود و در آن شرکا، فعالیت‌های مستمر و مستقل کارآفرینی را تحت نام یک شرکت اجرا می‌کنند. به‌این‌ترتیب بنیان‌گذاران در قبال تمام بدهی‌های شرکت، مسئولیت دارند.
تاریخچه شرکت تضامنی
ازنظر تاریخی این نوع شرکت سابقه طولانی دارد و به حقوق دوران روم باستان برمی‌گردد، به‌ویژه در قرون‌وسطی به شکل فعلی آن در اروپا رواج یافته است. اکنون شرکت تضامنی که به‌طور تقریبی در نظام حقوقی همه کشورها وجود دارد، بسیار مورداستفاده است. درحالی‌که خطر تاسیس آن برای شرکا، به سبب مسئولیت نامحدودی که در قبال طلبکاران شرکت دارند بر کسی پوشیده نیست. درواقع علت این وضعیت فایده عملی این شرکت برای کسانی است که به یکدیگر اعتماد کامل دارند و سرمایه زیادی نیز برای تشکیل شرکت ندارند؛ مانند پدری که می‌خواهد با فرزندان خود شریک شود، برادران و خواهرانی که پس از فوت پدر می‌خواهند شرکت او را اداره کنند یا دوستانی که به یکدیگر اعتماد کامل دارند.
شرکت‌های تضامنی در ایران
شرکت تضامنی در فرانسه و کشورهایی که سیستم حقوقی این کشور را اقتباس کرده‌اند، ازجمله ایران، دارای شخصیت حقوقی است درحالی‌که در کشورهای آنگلوساکسون شخصیت حقوقی ندارد. در حقوق ایران شرکت تضامنی دارای شخصیت حقوقی مستقل است و دارایی آن از دارایی شرکا جداست و ممکن است ورشکسته اعلام شود؛ زیرا تاجر تلقی می‌شود. در صورت ورشکستگی شرکت، طلبکاران نسبت به دارایی شرکت بر طلبکاران خود شرکا اولویت دارند. شخصیت حقوقی شرکت تا آنجا از شخصیتت شرکا جداست که ورشکستگی شرکت با ورشکستگی شرکا و بلعکس پیوستگی نداشته باشد. نتیجه این استقلال شخصیت این است که تابعیت شرکت از تابعیت شرکا جداست؛ هرچند که کنترل شرکت بر این نوع شرکت از شرکت‌های دیگر بیشتر است بهه همین دلیل حتی ممکن است بیشتر یا تمام شرکا یک شرکت تضامنی خارجی باشند و بااین‌حال شرکت ایرانی تلقی شود. مثل موردی که چند خارجی مقیم ایران با داشتن حق کار و تجارت یک شرکت تضامنی تشکیل می‌دهند که مطابق مقررات قانون ثبت شرکت‌ها و قانون تجارت ایرانی است.
تضامنی در قانون تجارت
شرکت تضامنی شرکتی است که تحت اسم مخصوص برای امور تجارتی بین دو یا چند نفر با مسئولیت تضامنی تشکیل شود. اگر دارایی شرکت برای تأمین تمام دیون کافی نباشد، هر یک از شرکا مسئول پرداخت تمام آن ها هستند. هر قراری که بین شرکا برخلاف این ترتیب داده‌شده باشد در مقابل اشخاص ثالث منتفی خواهد بود. چنانچه از تعریف شرکت تضامنی برمی‌آید، این شرکت از نوع شرکت‌های اشخاصی است که برخلاف شرکت‌های سرمایه، اصالت با خود شرکای شرکت و میزان اعتبار آن‌هاست، نهه میزان سرمایه آنها در شرکت. به همین جهت در شرکت تضامنی تمام شرکا مسئول تعهدات شرکت هستند؛ چه در انجام معامله شخصاً مداخله داشته باشند یا نداشته باشند؛ یعنی هر یک از شرکای شرکت در مقابل تمامی تعهدات شرکت مسئول است.. بنابراین شرکت تضامنی بین پدر و پسران یا برادران یا بین دوستان نزدیک و کسانی که با یکدیگر شناسایی کامل داشته باشند، تشکیل می‌شود. مقررات مربوط به شرکت تضامنی در مواد 116 تا 140 قانون تجارت بیان‌شده است.
اصول شرکت تضامنی
به‌طور خلاصه در شرکت تضامنی سه اصل زیر رعایت می‌شود:
- مسئولیت تضامنی شرکا
- غیرقابل‌انتقال بودن سهم الشرکه
- تصریح به شرکت تضامنی در نام شرکت
تشکیل شرکت تضامنی
غیر از شرایط کلی که در قراردادها باید ازلحاظ شرایط اساسی معامله در نظر گرفته شود، برای تشکیل شرکت تضامنی شرکا باید شرکت‌نامه را تنظیم و امضا کنند که حدود مشارکت، وظایف و اختیارات و حقوق هر یک در آن تصریح شود. شرکت‌نامه باید به ثبت برسد در غیر این صورت سند مزبور در هیچ‌یک از محاکم پذیرفته نخواهد شد. این موضوع در مفاد مواد 47 و 48 قانون ثبت درج‌شده است. ثبت تمام شرکت‌ها الزامی و تابع مقررات قانون ثبت شرکت‌هاست، بنابراین شرکت‌نامه باید به‌صورت سند رسمی تنظیم شود. ثبت شرکت‌نامه در شرکت‌های تضامنی در اداره ثبت شرکت‌ها به عمل می‌آید. مفاد شرکت‌نامه در دفتر ثبت شرکت‌ها ثبت‌شده است و بعداً برای اطلاع عموم آگهی می‌شود.
نام شرکت
منظور از نام شرکت، نامی است که شرکا برای شرکت انتخاب می‌کنند. «در اسم شرکت تضامنی باید عبارت (شرکت تضامنی) و لااقل اسم یک نفر از شرکا ذکر شود درصورتی‌که اسم شرکت مشتمل بر اسامی تمام شرکا نباشد باید بعد از اسم شریک یا شرکایی که ذکرشده است عبارتی از قبیل (و شرکا) یا (و برادران) قید شود». درج نام شرکا در نام شرکت تضامنی ازاین‌جهت ضرورت دارد که چون شرکا نسبت به تعهدات شرکت، مسئولیت تضامنی دارند با معرفی نام، اشخاصی که با شرکت معامله می‌کنند، تشخیص خواهند داد که آیا شرکا اعتبار کافی دارند یا خیر.
حقوق طلبکاران در ورشکستگی
ورشکستگی شرکا، تأثیری در ورشکستگی شرکت ندارد؛ زیرا شخصیت شرکا باشخصیت شرکت متفاوت بوده و مطالبات و تعهدات آنها از یکدیگر جداست. اگر شریک ورشکسته شود، طلبکاران او، فقط حقی نسبت به سهم‌الشراکه او در شرکت پیدا می‌کنند.
تبدیل شرکت تضامنی به شرکت سهامی
شرکا هنگام ایجاد شرکت باملاحظه خصوصیات هر یک از انواع شرکت‌های تجارتی و مقایسه آن با نیازهای خویش مبادرت به انتخاب مناسب‌ترین نوع شرکت می‌کنند. بااین‌وجود ممکن است در این راه دچار اشتباه شوند یا آنکه گذشت زمان و تغییر اوضاع و احوال، تغییر نوع شرکت را ایجاب کند. در این صورت شرکا مایل نیستند شرکت موجود را از میان برده و شرکت جدیدی را به وجود آورند بلکه علاقه‌مندند که بدون لطمه به استمرار حیات شخصیت حقوقی شرکت تجارتی، نوع آن تغییر یابد. تبدیل نوع شرکت، شخصیت حقوقی شرکت را از بین نبرده و شرکتی که تبدیل‌شده است، کارهای شرکت سابق را ادامه می‌دهد، بدون آنکه وقفه‌ای حاصل شود و مزیت آن بر انحلال و تشکیل شرکت دیگر این است که تشریفات ثبت و پرداخت حق‌الثبت مجدد دیگرر مورد پیدا نمی‌کند. هر شرکت تضامنی می‌تواند با تصویب تمام شرکا به شرکت سهامی تبدیل شود که در این صورت رعایت تمام مقررات مراجع شرکت‌های سهامی ضروری است.
محسن نامی