کاهش جمعیت زندان‌ها : رئیس سازمان زندان‌های کشور از وجود تنها ۲۰۰زندانی رأی باز در تهران خبر داد و با اشاره به استفاده ۵۰درصد زندانیان برخی استان‌ها از این نوع رای‌ها، خواستار افزایش توجه به این موضوع شد. درخواست اصغرجهانگیر برای توجه به «رای باز» مربوط به نوعی از احکام می‌شود که متهم در حقیقت از آزادی مشروط استفاده می‌کند و فرصت فراگیری شغل را هم دارد. افرادی که براساس قانون و با رأی دادگاه به زندان محکوم می‌شوند به 3 دسته، بسته، نیمه باز و رأی باز تقسیم می‌شوند. براساس اینن تقسیم‌بندی مجرمان و افراد شرور که به جامعه آسیب می‌رسانند در زندان‌های بسته و زندانیان عادی در زندان‌های نیمه باز و باز نگهداری می‌شوند.
بر این اساس در زندان‌های باز زندانی هنگام صبح از آسایشگاه خارج و در مراکز مختلف مشغول حرفه‌آموزی یا کار می‌شود و شب برای استراحت به زندان بازمی‌گردد. حالا رئیس سازمان زندان‌ها، توجه به این نوع رای‌ها را فرصت مناسبی برای کنترل جمعیت کاهش جمعیت زندان‌ها و جلوگیری از افزایش آسیب‌های اجتماعی به‌دنبال زندانی شدن فرد دانسته؛ موضوعی که مدتی است با تأکید رهبر معظم انقلاب یکی از مهم‌ترین ماموریت‌ها و دغدغه‌های قوه قضائیه شده است.
کاهش جمعیت زندان‌ها
آنطور که از آمارهای سازمان زندان‌ها بر می‌آید حدود 214هزار زندانی در زندان‌ها وجود دارند که 35درصد آنها برای مدت یک تا 10روز زندان را تجربه می‌کنند و مابقی به مجازات‌های طولانی‌تر از این مدت محکوم می‌شوند. این در حالی است که ظرفیت کاهش جمعیت زندان‌ها کشورمان 83هزار نفر است. به گفته جهانگیر در استان تهران تنها 200زندانی رأی باز داریم، درحالی‌که اگر قرار باشد آمار استان تهران به برخی استان‌های مورد نظر وی (یعنی تا 50درصد) برسد، این رقم باید به 16هزار نفر برسد، چرا که هم‌اکنون 32هزار نفر در زندان‌های این استان هستند.
چه تعداد زندانی از رای باز استفاده می کنند؟
به گفته مدیرعامل بنیاد تعاون زندان‌های کشور، این نوع از احکام همسو با مجازات‌های جایگزین می‌تواند کمک قابل توجهی در کاهش تعداد زندانیان داشته باشد. رحیم مطهرنژاد با تأکید بر اینکه 4گروه زندانی مشغول به‌کار در کشور وجود دارد، می‌گوید:
- «یک گروه اشتغال نشسته هستند که در کنار بندی که در آن تحمل حبس می‌کنند، صنایع‌دستی تولید می‌کنند.
- گروه دوم زندانیانی هستند که به آنها رأی بسته گفته می‌شود این گروه از داخل بند بیرون می‌آیند و در کارگاه‌ها و کارخانه‌هایی که در زندان تعبیه شده، کار می‌کنند و نمی‌توانند از محوطه زندان خارج شوند.
- گروه سوم افرادی هستند که رأی نیمه باز دارند این افراد در اطراف کاهش جمعیت زندان‌ها در 15هزار هکتار زمینی که در اختیار سازمان زندان هاست به‌کار کشاورزی، باغداری، دامپروری، آبزی پروری و صنایع مشغول به‌کار هستند و هر شب برای استراحت به زندان بر می‌گردند
- اما گروه چهارم افرادی هستند که رأی باز به آنها می‌گویند و با اجازه مقام قضایی در شهرک‌های صنعتی، سازمان مراتع و جنگل‌ها و واحدهای تولیدی فعالیت می کنند و ورود و خروج و حضور آنها در محل کار به‌طور دقیق بررسی و نظارت می‌شود. اما تنها 50هزار زندانی تا‌کنون توانسته‌اند از اشتغال در زندان‌ها استفاده کنند.
به گفته او از مجموع این 4گروه در کشور تنها 10هزار نفر شامل رأی باز می‌شوند. این در حالی است که با اجرایی شدن مجازات‌های جایگزین حبس می‌توان 30تا 40درصد جمعیت زندانی را بیرون از زندان‌ها برد.»
استفاده از رای باز چه فایده‌ای دارد؟
کاهش زمان حضور مجرم در زندان، یعنی دوری بیشتر از فضایی که خیلی‌ها از آن به دانشگاه جرم‌آموزی تعبیر می‌کنند و این مساوی آسیب کمتر به فرد زندانی است. فایده دیگر رای‌های باز اما امکان حرفه آموزی زندانی و اشتغال او در آینده است. مطهرنژاد در این‌باره می‌گوید:«زندانی‌ها در 2 مقطع نیاز به‌کار دارند؛ یکی در زمان محکومیت و دیگری بعد از آزادی. براساس آمار میزان بازگشت زندانیان به زندان 46درصد کمتر است اما این رقم در بین افرادی که بعد از زندان مشغول به‌کار می‌شوند به یک تا 2 درصدد کاهش پیدا می‌کند. همین مسئله باعث می‌شود تا به موضوع اشتغال توجه بیشتری نشان دهیم. مهم‌تر از اشتغال و درآمدزایی زندانیان کمک به بازگشت دوباره آنها به زندگی بعد از گذراندن دوره محکومیت است که باید توجه ویژه‌ای به آن شود. اماا متأسفانه امروزه به همه زندانیان با یک دید نگاه می‌شود. این در حالی است که اکنون در زندان‌های ما افرادی حضور دارند که شاید نتوان برایشان از لفظ گناهکار استفاده کرد، مثل کسانی که در پرداخت مهریه ناتوان هستند.این افراد مجرم نیستند یا کسانیی که تخلفات کوچک و سبک رانندگی مرتکب شده‌اند و می‌توانستند با پرداخت دیه آزاد شوند، اما به واسطه قوانین موجود کشور راهی زندان شده‌اند.»
آزادی مشروط چیست؟
رای باز شدن زندانی یکی از امتیازهای اعطایی به زندانیان محکوم برابر با آیین‌نامه اجرایی سازمان زندان‌ها و با توجه به قوانین است تا زندانیان پس از دریافت اینگونه امتیاز، امکانات اشتغال و درآمدزایی آنان میسر شده و در پوسته خارجی زندان تحمل حبس کنند. هر کس برای بار اول به‌علت ارتکاب جرمی به مجازات حبس محکوم شده و نصف مجازات را گذرانده باشد دادگاه صادر‌کننده دادنامه محکومیت قطعی می‌تواند درصورت وجود شرایط زیر حکم به آزادی مشروط صادر کند.
نداشتن سابقه محکومیت به مجازات حبس، گذراندن نصف مدت مجازات حبس، نشان دادن حُسن اخلاق و رفتار در طول حبس و جبران ضرر متضرر از جرم، شروط برخورداری از این نوع آزادی هستند.