تخلفات دولتی چیست؟ برای اینکه شکایتی مطرح شود و حق به حقدار برسد، راهی طولانی در پیش است. تازه این زمانی است که هر ۲ طرف، یعنی شاکی و متهم، شهروندانی معمولی باشند. حالا تصور کنید متهم یک اداره دولتی باشد و فرد بخواهد حقی را مطالبه کند که آن اداره از وی ضایع کرده است. خیلی جای نگرانی نیست و این مورد در قوانین متعدد پیش‌بینی شده است. دیوان عدالت اداری و سازمان بازرسی کل کشور نیز ارگان‌هایی هستند که در این زمینه فعالیت می‌کنند. در ادامه، با این قوانین بیشتر آشنا می‌شویم.
تظلم‌خواهی برای قانون اساسی
قانون اساسی برای حقوق مردم اهمیت ویژه‌ای قائل است. همچنین، برای جلوگیری از نقض حقوق مردم، در رسیدگی به شکایت‌های آنان از دستگاه‌های دولتی، تدابیر ویژه‌ای در این قانون پیش‌بینی شده است.
- مرجعیت مجلس شورای اسلامی در رسیدگی به شکایات مردم (اصل ۹۰)
- تکالیف سازمان بازرسی کل کشور برای نظارت بر اجرای قوانین (اصل ۱۷۴)
- وظایف دیوان عدالت اداری (اصل ۱۷۳)
پیش‌بینی دیوان عدالت در قانون اساسی
در اصل ۱۷۳ قانون اساسی آمده است: «به منظور رسیدگی به شکایات، تظلمات و اعتراضات مردم نسبت به مامورین یا واحدها یا آیین‌نامه‌های دولتی و احقاق حقوق آنها، دیوانی به نام دیوان عدالت اداری زیر نظر رئیس قوه قضائیه تاسیس می‌‌گردد. حدود اختیارات و نحوه عمل این دیوان را قانون تعیین می کند.» دیوان عدالت اداری به عنوان یک مرجع قضایی ویژه، نقش بسزایی در خدمت‌رسانی به مردم و دفاع از حقوق آنان در برابر تعدیات احتمالی ماموران، واحدها و آیین‌نامه‌های دولتی بر عهده دارد.
صلاحیت و حدود اختیارات دیوان تخلفات دولتی
صلاحیت اختیارات دیوان به قرار زیر است:
- رسیدگی به شکایات و تظلمات و اعتراضات اشخاص حقیقی یا حقوقی تخلفات دولتی
- رسیدگی به اعتراضات و شکایات از آراء و تصمیمات قطعی دادگاه‌های اداری، هیات‌های بازرسی و کمیسیون‌هایی مانند کمیسیون‌های مالیاتی، شورای کارگاه، هیات حل اختلاف کارگر و کارفرما، کمیسیون موضوع ماده ۱۰۰ قانون شهرداری‌ها، کمیسیون موضوع ماده ۵۶ قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها و منابع طبیعی و اصلاحات بعدی آن منحصرا از حیث نقض قوانین و مقررات یا مخالفت با آنها
- رسیدگی به شکایات قضات و مشمولین قانون استخدام کشوری.
تعیین میزان خسارات وارده از ناحیه مؤسسات پس از تصدیق دیوان به عهده دادگاه عمومی است.
مواردی که دیوان نمی‌تواند به آنها رسیدگی کند
- تصمیمات و آرای دادگاه‌ها و سایر مراجع قضایی دادگستری و نظامی
- دادگاه‌های انتظامی قضات دادگستری
- شکایت از نیروهای مسلح.
دیوان چگونه به موضوع رسیدگی می‌کند
در صورتی که تصمیمات و اقدامات موضوع شکایت، موجب تضییع حقوق اشخاص شده باشد، شعبه رسیدگی‌کننده، حکم مقتضی مبنی بر نقض رأی یا لغو اثر از تصمیم و اقدام مورد شکایت یا الزام طرف شکایت به اعاده حقوق تضییع‌شده صادر می‌کند. پس از صدور حکم بر اساس ماده فوق، مراجع طرف شکایت علاوه بر اجرای حکم، مکلف به رعایت مفاد آن در تصمیمات و اقدامات بعدی خود هستند.
شعب دیوان عدالت اداری تخلفات دولتی
دیوان در بدو تاسیس و به موجب قانون مصوب ۱۳۶۰ دارای ۱۰ شعبه بود. در اصلاحیه سال ۱۳۷۸ شعب دیوان به ۲۵ شعبه افزایش پیدا کرد. هر شعبه دارای یک رئیس یا علی‌البدل رئیس و یک مشاور است. رئیس شعبه اول، سمت ریاست کل دیوان را بر عهده دارد و در صورت غیبت او، رئیس شعبه دوم قائم‌مقام ریاست کل می‌شود. افزایش تعداد شعب دیوان منوط به پیشنهاد رئیس دیوان و تصویب رئیس قوه قضائیه است. شعب دیوان همگی در تهران مستقر شده‌اند.
وقتی پای سازمان بازرسی به میان می‌آید
اگر فردی از نحوه ارائه خدمات وزارتخانه، اداره، شرکت دولتی یا موسسه مامور به خدمت عمومی اعتراض داشته باشد، می‌توان به سازمان بازرسی از طریق مکاتبه، دورنگار (فاکس)، تماس با شماره تلفن ۱۳۶ و مراجعه حضوری شکایت کند. موارد شکایت عبارت‌اند از:
- نقض قوانین
- انجام ندادن وظیفه
- اطاله رسیدگی
- خودداری از پاسخگویی یا ضعف در ارائه خدمات
- مسئولیت اجتماعی نظیر تضییع اموال عمومی، دولتی، منابع طبیعی و محیط زیست، وجود فساد و جرم یا دیگر تخلفات اداری.
۱۲۰۰۰۰شکایت از دستگاه‌های اجرایی در هر سال طرح می شود. ۱۴درصد شکایت از دستگاه‌های اداری نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش یافت است.
شکایت از خود سازمان بازرسی
در صورتی که فردی از نحوه رسیدگی و رفتار بازرسان اعزامی سازمان بازرسی کل کشور یا از عملکرد ادارات کل استانی یا ستادی این سازمان شکایتی داشته یا از سوء جریانی در این سازمان اطلاعاتی داشته باشد، می‌تواند از طریق همین سامانه ۱۳۶ شکایت یا گزارش خود را برای مسئولین مربوط در سازمان ارسال کند.
مواردی که در صلاحیت سازمان بازرسی نیست
- رسیدگی به دعاوی بین اشخاص حقیقی و حقوقی که برای احقاق حقوق آنان مرجع دادگستری تعیین شده است، مگر موضوعاتی که بیانگر نقض قانون یا سوء جریان اداری باشد.
- بررسی و تجدیدنظر نسبت به آرا مراجع قضایی
- شکایت از قضات دادسرا و دادگاه‌های دادگستری
۱۱۰۶۰۶فقره پرونده مجموعا در سال ۱۳۹۳ به دیوان عدالت وارد شده است.
چند نکته تخلفات دولتی را به خاطر داشته باشید
در صورتی که قبلا شکایتی به سازمان بازرسی کل کشور فرستاده‌اید و پرونده شما در حال رسیدگی است یا گزارشی از یک سوء جریان اداری ارائه کرده‌اید، از ارسال مجدد شکایت یا گزارش خودداری کنید. در صورتی که جمعی از اشخاص حقیقی یا حقوقی یا یک شخص حقوقی به ثبت شکایت در سامانه تمایل دارند، باید مشخصات یک فرد حقیقی را به نمایندگی از اشخاص، در فرم شکایت درج کنند. در غیر این صورت، به شکایت رسیدگی نمی‌شود. شکایت‌های خارج از سامانه ۱۳۶ که قبلا به سازمان ارسال شده، از طریق مراجعه حضوری یا تماس تلفنی با تلفن ۱۳۶ امکان‌پذیر است. به شکایت‌هایی که قبلا به سازمان بازرسی کل کشور ارسال شده است و دوباره از این طریق ارسال می‌شود، رسیدگی نخواهد شد. شکایت خود در چند موضوع را در یک شکایت‌نامه ارسال نکنید. این را بدانید که مسئولیت قانونی مطالب اظهارشده بر عهده شاکی خواهد بود. کسانی که امکان استفاده مستقیم از این سامانه را ندارند، با تماس با تلفن ۱۳۶ در مراکز استان می‌توانند از خدمات اپراتوری سازمان بازرسی کل کشورر بهره‌مند شوند.
الهه حبیبی
