اصلاح مجرمان با جداسازی سنی و جرمی زندانیان
زندان به عنوان یک مجازات سنگین، نقش تربیت و اصلاح افراد بزهکار را دارد که بر این اساس باید شرایطی فراهم شود تا پس از اتمام دوران محکومیت، افراد اصلاح شده به جامعه باز گردند که در این میان آیت‌الله‌آملی لاریجانی، رییس قوه قضاییه معتقد است که برای دستیابی به این هدف، زندان‌ها باید غربالگری و زندانیان دسته‌بندی شوند. این در حالی است که مدیرکل زندان‌های کرمانشاه نیز می‌گوید: حضور انبوه مجرمان سبک در زندان‌ها کار را برای زندانبانان سخت‌تر می‌کند و باید غربالگری سریعتر صورت گیرد.
غربالگری در زندان‌ها از تکرار جرم جلوگیری می‌کند
در حالی که هدف قوه قضاییه بهبود وضع زندان و کاهش بازگشت مجدد زندانیان به زندان است، رییس کل دادگستری سیستان‌و‌بلوچستان، تفکیک مجرمان ساده از حرفه‌ای را موضوعی مهم می داند و در این‌باره می‌گوید: تفکیک جرایم در کاهش وقوع مجدد جرم تاثیرگذار است و می تواند از درصد زیاد بازگشت‌های مجدد به زندان پیشگیری کند. حجت‌الاسلام والمسلمین ابراهیم حمیدی اظهار می‌کند: طبقه‌بندی زندانیان در دستور کار قوه قضاییه بوده این در حالی است که در این زمینه سازمان‌های قضایی اقداماتی نیز در برخی از استان‌های کشور در حال انجام است.
تفکیک سنی و جرمی مجرمان
وی که طبقه‌بندی زندانیان را مربوط به نسبت سن و جرمی که مرتکب شده‌اند می‌داند در این زمینه توضیح می‌دهد: تفکیک این چنینی افراد زندانی تبعات مثبتی برای زندانی و جامعه در پی دارد. این مقام مسئول درباره مجرمانی که جرایم ساده دارند و در زندان به سر می‌برند نیز خاطرنشان می‌کند: قرار گرفتن مجرمان جرایم سبک در کنار مجرمان حرفه‌ای تبعات ناگواری را به جامعه تحمیل می‌کند بنابراین در طرح غربالگری زندانیان کسانی که مرتکب جرایم ساده‌ای می‌شوند از مجرمان حرفه‌ای و خطرناک منفک می‌شوند، این در حالی است که این موضوع از لحاظ تربیتی و پیشگیری از جرم اهمیت به سزایی خواهد داشت.
البته حجت‌الاسلام والمسلمین حمیدی نگاهی به کاهش جمعیت کیفری زندان‌ها که مورد تاکید مقام معظم رهبری نیز هست اشاره می‌کند و در این باره می‌گوید: به نظر می‌رسد تاکید رییس قوه قضاییه بر موضوع غربالگری زندانیان نیز به منظور کاهش جمعیت کیفری است زیرا که این مسئله کاهش وقوع جرم را نیز در پی خواهد داشت. به گفته رییس کل دادگستری سیستان و بلوچستان کاهش جمعیت کیفری در زندان‌ها در قوه قضاییه شروع شده است و رسیدن به این هدف نیازمند اتخاذ تدابیری برای کاهش حجم ورودی مجرمان به زندان‌هاست.
در شرایطی که به گفته رییس سازمان زندان‌ها حدود 40 هزار زندانی در سال گذشته تنها برای یک روز در زندان بودند، برنامه‌ریزی و مدیریت زندانیان با مشکلات زیادی روبرو می‌شود که غربالگری سنی و جرمی مجرمان به عنوان یک راه‌حل می‌تواند مورد توجه قرار گیرد.
اجرای دستورالعمل مجازات جایگزین حبس
جایگزینی مجازات حبس یکی از راهکارهای کاهش جمعیت کیفری زندان‌هاست که بر این اساس رییس کل دادگستری لرستان با تاکید بر سخنان رییس قوه قضاییه مبنی بر غربالگری زندان‌ها، اظهار می‌کند: اگر دستورالعمل مجازات‌های جایگزین‌های حبس اجرایی شود، کار غربالگری زندانیان آسان می‌شود. جعفر بدری می‌افزاید: مجازات‌های جایگزین حبس شامل دوره مراقبت، خدمات عمومی رایگان، جزای نقدی روزانه و محرومیت از حقوق اجتماعی است که تعیین اینگونه مجازات‌ها منوط به گذشت شاکی، وجود جهات تخفیف، ملاحظه نوع جرم کیفیت ارتکاب، سن متهم، آثار ناشی از جرم و وضعیت بزه‌دیده است.
وی با بیان اینکه با اجرای دستورالعمل مجازات‌های جایگزین حبس دستگاه‌های اجرایی باید نیازمندی‌های خود را اعلام کنند و متناسب با نیازهای خود برای انجام خدمات خود از زندانیان استفاده کنند. رییس کل دادگستری لرستان با اشاره به سیاست‌های جدید دستگاه قضایی در خصوص کاهش آمار زندانیان، تصریح می‌کند: با اجرای این سیاست‌ها در سطح کشور با کاهش آمار زندانیان مواجه می‌شویم.
حضور مجرمان جرایم سبک کار زندانبانی را سخت می‌کند
البته دغدغه غربالگری مخصوص مقام‌های ارشد قوه قضاییه نیست و در این میان زندانبانان نیز خواستار چنین تغییری هستند؛ به طوری که مدیرکل زندان‌های کرمانشاه نیز تاکید می کند: اگر چه زندان محلی برای اعمال مجازات قانونی حبس مجرمان و تامین امنیت اجتماعی است اما حضور برخی از افراد از جمله محکومان مالی، متهمان تحت قرار و مرتکبان جرایم سبک باعث شده انجام پاره‌ای از فرآیندهای حوزه زندانبانی به سختی صورت پذیرد.
این در حالی است که اژدر اسدبیگی معتقد است که استفاده از مجازات‌های جایگزین حبس در جرایم سبک می‌تواند در کاهش جمعیت کیفری و غربالگری موثر باشد. وی می‌گوید که کاهش تراکم زندانیان فرصت مطلوبی را فراهم می کند تا در سایه اجرای کامل فرآیندهای فرهنگی و اصلاحی در زندان‌ها، ضمن پیشگیری از تکرار جرم در جامعه، میزان بازدارندگی این مجازات بیش از پیش بر تغییر نگرش و رفتار مجرمان موثر واقع شود.
عضو شورای قضایی استان کرمانشاه خواستار تلاش همه جانبه برای کاهش آمار جمعیت کیفری به دلیل ایفای نقش موثر این رویکرد بر ارتقاء فعالیت های قضایی می شود و تصریح می کند: تحقق اولویت سامان‌دهی وضعیت زندانیان و کاهش آمار جمعیت کیفری یکی از انتظارات مسئولان ارشد نظام است.
اکنون با این شرایط به نظر می‌رسد، غربالگری زندانیان به عنوان یک ضرورت باید هرچه سریعتر در نظام سازمان زندان‌ها اجرایی شود تا هم زمینه برای کاهش مجرمان فراهم شود و هم با تفکیک مجرمان سبک از مجرمان حرفه‌ای، کمک به اصلاح مجرمان حرفه‌ای و تلاش برای آزادی زندانیان محکوم در جرایم سبک، سرعت بیشتری به خود بگیرد.
