یکی از مهم‌ترین مسائلی که کارمندان و کارگران ادارات دولتی و خصوصی با آن مواجه هستند، نحوه استفاده از مرخصی های قانونی و مقدار و نوع مرخصی است که قانونگذار برایشان در نظر گرفته است. برای آشنایی با قوانین مربوط به انواع مرخصی توصیه می کنیم با ما همراه باشید.
انواع مرخصی در قانون کار و نحوه محاسبه آن
مرخصی حقی برای کارگر است که قانونگذار به او مجوز میدهد بنا به شرایطی در روزهای غیر تعطیل کار خود را ترک کند و در مواردی خاص حقوق و دستمزدهم دریافت نماید.
مرخصی استحقاقی
مرخصی سالانه یا مرخصی استحقاقی به تعطیلات با حقوق اعطا شده توسط کارفرمایان به کارکنان گفته میشود. کارگران برابر قانون کار در هر ماه 2.5 روز مرخصی در کارهای عادی از کارفرمای خود طلب دارند. این عدد در سال میشود ۱۹۲ ساعت که معادل ۲۶ روز است. به این مرخصی، مرخصی استحقاقی می‌‌گویند که چهار جمعه در هر ماه هم به آن اضافه می‌‌شد.
نکاتی در مورد مرخصی استحقاقی کارگران و کارمندان:
- کارگران علاوه بر تمام تعطیلات رسمی کشور، یک روز دیگر هم تعطیلند و آن تعطیلی یازدهم اردیبهشت، روز کارگر است. ضمن آنکه حقوق و دستمزد و اضافه کار روز تعطیل کارگر باید محاسبه شود.
- مرخصی استحقاقی ۲۶ روز در سال است که با احتساب ۴ روز جمعه، ۳۰ روز میشود.
- سایر روزهای تعطیل جزء ایام مرخصی محسوب نخواهد شد.
- برای کار کمتر از یکسال، مرخصی به نسبت مدت کار محاسبه میشود.
- کارگران تنها می‌تواند ۹ روز از مرخصی سالانه خود را ذخیره نماید.
- در صورت عدم توافق کارگر و کارفرما در مورد زمان مرخصی کارگر، نظر اداره کار و امور اجتماعی محل لازم الاجراست.
- در صورت بازنشستگی، ازکارافتادگی کلی، تعطیلی کارگاه یا فوت کارگر، مطالبات بابت مرخصی استفاده نشده به کارگر یا ورثه او پرداخت میشود.
- در صورت استعفا و ترک کار، مطالبات بابت مرخصی‌های باقیمانده به کارگر تعلق نخواهد گرفت.
- کارگران کارمزد برای روزهای جمعه و تعطیلات رسمی و مرخصی، استحقاق دریافت مزد را دارند و مبنای محاسبه میانگین کارمزد آنها در روزهای کار کرد، آخرین ماه کار آنها است. مبلغ پرداختی هم نباید کمتر از حداقل مزد قانونی آنها باشد.
- میزان مرخصی روز پنجشنبه بستگی به عرف کارگاه و یا شرکت و میزان ساعت کار پرسنل در روز پنجشنبه دارد.
مرخصی استحقاقی در مشاغل سخت و زیان آور
طبق قانون کار مرخصی سالیانه کارگرانی که به کارهای سخت و زیان آور اشتغال دارند 5 هفته است. استفاده از این مرخصی، حتی الامکان باید در دو نوبت و در پایان هر شش ماه کار صورت گیرد.
مرخصی استعلاجی یا مرخصی ایام بیماری
یکی از مرخصی‌های چالش برانگیز کارگران مرخصی استعلاجی است که باید به تأیید سازمان تأمین اجتماعی برسد. در قانون کار هیچ محدودیتی برای گرفتن مرخصی استعلاجی کارگران مشمول قانون کار پیش بینی نشده و به هر میزان که پزشک معالج تجویز کرده باشد، امکان استفاده از مرخصی استعلاجی وجود دارد؛ منتها این نوع مرخصی اعم از کوتاه مدت یا بلندمدت تابع ضوابط و مقررات قانون تأمین اجتماعی است، به نحوی که مدت مرخصی استعلاجی باید توسط پزشک معتمد و یا کمیسیون پزشکی سازمان تأمین اجتماعی تأیید شود تا هم جزو سوابق کار و بازنشستگی کارگران به شمار آید و هم مشمول پرداخت غرامت و دستمزد شود. بر اساس قانون کار، مرخصی استعلاجی یکی از موارد تعلیق قراداد کار محسوب میشود.
میزان مرخصی استععلاجی مجاز در قانون کار:
در واقع با توجه به نا مشخص بودن نوع بیماری و مدت زمانی که برای درمان موردنیاز است سقفی برای مرخصی استعلاجی وجود ندارد و تا زمانی که پزشک یا مراجع ذیصلاح تأمین اجتماعی مرخصی استعلاجی را تأیید کنند مرخصی می‌تواند ادامه داشته باشد. مرخصی استعلاجی در صورتی که در هر نوبت کمتر از 7 روز باشد یا در طول سال کمتر از 15 روز باشد تأیید پزشک معالج برای آن کافی است. در صورتی که مدت استراحت از 15روز فراتر برود باید برای مرخصی از 15 تا 60 روز، تاییدیه پزشک مورد اعتماد تامین اجتماعی را اخذ کرد . برای مدت‌های بیشتر از 60 روز نیز باید مرخصی استعلاجی به تأیید شورای پزشکی تأمین اجتماعی برسد.
مرخصی ساعتی و سقف مجاز آن
مرخصی ساعتی بخشی از مرخصی استحقاقی بوده و از میزان آن کسر میشود و فرد برای برخی کارهای روزانه از آن استفاده می‌کند که در کارگاه‌ها و شرکت‌های مختلف متفاوت است. اما در هر صورت جمع مرخصی‌های ساعتی زمانی که به 8 ساعت برسد، یک روز مرخصی محسوب میشود.
نکته دیگر اینکه اگر در شرکتی افراد ساعات کاری روز پنجشنبه را موظف باشند در طول هفته پر کنند و به صورت توافقی پنجشنبه تعطیل باشد بنابراین استفاده از مرخصی استحقاقی در طول هفته نیابد بیشتر از مجموع ساعات کاری موظفی گردد و اگر میزان مرخصی ساعتی بیشتر از کل مرخصی استحقاقی در طول ماه شود در واقع حکم مرخصی بدون حقوق و کسر از کار را خواهد داشت و کارفرما می‌تواند برای آن ساعت بیمه هم پرداخت نکند.
مرخصی ازدواج و مرخصی فوت در قانون کار
این مرخصبی مربوط به اعضای خانواده کارگر است. کلیه کارگران در صورت ازدواج دائم، فوت همسر، پدرو مادر و فرزندان می‌توانند از 3 روز مرخصی با حقوق به عنوان مرخصی ازدواج یا مرخصی فوت استفاده کنند، که این مرخصی علاوه بر مرخصی استحقاقی است و به طور جداگانه محاسبه میشود و قابل انتقال به زمانهای دیگر نیست.
مرخصی بین تعطیلی
گاهی برای مثال بعد از تعطیلی جمعه یکشنبه و دوشنبه هم تعطیل رسمی اعلام میشود و شاغل تمایل دارد که شنبه را هم از تعطیلی کاری استفاده کند. در صورت انجام این کار، روزهای یکشنبه و دوشنبه تعطیل رسمی بوده اما شنبه، جزو مرخصی استحقاقی فرد محسوب شده و از آن کسر می‌گردد که اصلاحا در قانون مرخصی بین التعطیلی گفته میشود.
مرخصی زایمان
طبق ماده واحده قانون اصلاح قوانین تنظیم جمعیت و خانواده مصوب ۲۰/۰۳/۹۲ مدت مرخصی زایمان زنان شاغل در بخش‌های دولتی وغیر دولتی ۹ ماه تمام است. همسران افراد یاد شده (زنان شاغل) نیز از دو هفته مرخصی اجباری (تشویقی با استفاده از مزد) علاوه بر مرخصی‌های استحقاقی از بدو تولد نوزاد برخوردار می‌شوند.
لازم به ذکر است که در بخش خصوصی و شرکت‌های مشمول قوانین صندوق تأمین اجتماعی همچنان مرخصی زایمان برمبنای ۶ ماه به زنان شاغل تعلق می‌گیرد و مرخصی اجباری همسران آنها نیز تنها در صورت تأیید کارفرما قابل استفاده است.
مرخصی بارداری و زایمان کارگران زن ۹ ماه است. حقوق این ایام، توسط سازمان تأمین اجتماعی پرداخت میشود و کارفرما در لیست وارد می‌کند. براساس تبصره ۱، ماده ۷۵ قانون کار پس از پایان مرخصی زایمان، کارگر زن به کار سابق خود باز می‌گردد و این مدت با تائید سازمان تأمین اجتماعی جزء سوابق خدمت وی محسوب میشود.
مرخصی حج
هر کارگر حق دارد به منظور ادای فریضه حج واجب در تمام مدت کار خویش فقط برای یک نوبت یک ماه به عنوان استحقاقی استفاده نماید. کارگر می‌تواند از ۳۰ روز مرخصی تحت عنوان «مرخصی استحقاقی» به شرطی که ۳۰ روز مرخصی ذخیره داشته باشد، بهره‌مند شود و چنانچه مرخصی طلب نداشته باشد باید از مرخصی حج به صورت بدون حقوق استفاده کند.
مرخصی بدون حقوق
مرخصی بدون حقوق حداکثر ۲ سال است. در طول مرخصی بدون حقوق قرارداد کار به حال تعلیق در می‌آید و پس از مرخصی، کارگر به کار سابق خود بازمی‌گردد. استفاده از این مرخصی باید با موافقت کارفرما صورت بگیرد. موارد استفاده از مرخصی بدون حقوق شامل تحصیل، انجام سفر‌های طولانی، امور شخصی، گرفتاری‌های خانوادگی، تغییر کار و گذراندن دوره آزمایشی برای کار جدید است.
مرخصی پاس شیر در قانون کار
کارگر زن مجاز است برای مدت دو سال، یعنی تا دو سالگی نوزاد روزانه به مدت یک ساعت از مرخصی ساعتی به منظور شیردهی به نوزاد استفاده کند. ضمناً برای مادرانی که صاحب فرزندان دو قلو یا چند قلو هستند روزانه به مدت دو ساعت از مرخصی ساعتی می‌توانند برخوردار شوند.
مرخصی‌های استفاده نشده
کارگران نمی‌تواند بیش از ۹ روز از مرخصی سالیانه خود را ذخیره کنند و اگر شخصی در طول سال ازآن استفاده نکند، می‌تواند کل مبلغ مربوط به انواع مرخصی خود را از شرکت دریافت نماید. براساس قانون مدیریت خدمات کشوری کلیه کارکنان دولتی مجاز به ذخیره مرخصی خود تا سقف ۱۵ روز هستند.
در ادامه مطالب، وبه صورت گام به گام و با بیانی ساده در پایگاه خبری یاسا سایر حقوق کارگران و کارمندان را در قوانین کار مورد بررسی قرار خواهیم داد.
