اشتغال زنان در دنیای امروز، چه در ایران و چه دیگر نقاط جهان، موضوعی است بااهمیت که نمی‌توان از کنار آن به‌سادگی گذشت. اشتغال شهروندان، به دلیل داشتن تاثیرات بی‌شمار در جوامع بشری، موضوعی بسیاری ضروری است و در توسعه کشورها نقش به‌سزایی دارد. توسعه هدف هر کشوری برای پیشرفت است. بی‌شک، یکی از ملاک‌های توسعه‌یافتگی یک کشور میزان و کیفیت اشتغال زنان در آن سرزمین است.
امروز، برای تحقق توسعه و عدالت اجتماعی و همچنین سرعت بخشیدن به فرایند توسعه اقتصادی، اگر به بانوان به عنوان نیروی فعال، سازنده و اثرگذار نگریسته شود، قطعا تاثیر بسیاری بر روند توسعه و افزایش کمّی و کیفی نیروی انسانی آن جامعه خواهد داشت. در این باره با دکتر «مرتضی چیت‌سازیان» عضو هیات علمی دانشگاه شهید مطهری به گفت‌وگو پرداختیم.
- نگاه قوانین جمهوری اسلامی ایران به اشتغال زنان چیست؟
اشتغال زنان همچون مردان هیچ مانع قانونی، شرعی و حقوقی ندارد. طبیعی است به همان‌گونه که مردان در انتخاب شغل آزادند، بانوان هم در انتخاب شغل و پیشه خود مختار و آزاد هستند. اما طبیعتا بانوان، با توجه به ظرفیت و طبیعت بدنی، روحی و احساسی، باید بیشتر به سمت شغل‌هایی سوق پیدا کنند که با وضع آنان تناسب داشته باشد. به همان میزان هم بعضی از آقایان پذیرای مشاغلی هستند که یک خانم قادر به انجام آنها نیست، مانند مشاغلی که به توانایی فیزیکی بیشتری احتیاج دارند. اما به طور کلی، منعی قانونی برای بانوان در زمینه انتخاب شغل مورد نظرشان وجود ندارد.
تنها مانعی که می‌تواند از اشتغال بانوان جلوگیری کند، اجازه همسر بعد از ازدواج است و آن در صورتی است که زوج در شرایط ضمن عقد اعلام کرده باشد که با اشتغال زوجه مخالف است یا برای شغل خانم شرایطی را مانند مکان و نوع شغل زوجه تعیین کرده باشد. با این حال، اگر زوجه داری تخصصی باشد و اشتغال وی برای خانه و خانواده مشکل ایجاد نکند و در شرط ضمن عقد هم در خصوص اشتغال زوجه تعهدی قید نشده باشد، مرد نباید از اشتغال او جلوگیری کند.
- آیا دیدگاه فقه نیز به این موضوع دقیقا این‌گونه است؟
از دیدگاه فقهی هم اشتغال زنان در بیرون از منزل مشکلی ندارد. دین اسلام مانع آزادی‌های مشروع افراد، از جمله زنان نشده است، مثلا بانوان علاوه بر شرکت در انتخابات به عنوان رأی‌دهنده، خود نیز می‌توانند نامزد انتخابات باشند. نکته قابل توجه این است که با توجه به اینکه نصف اقشار جامعه را بانوان تشکیل می‌دهند، طبیعی است که این آزادی و حق انتخاب شغل به بانوان داده شود تا بتوانند ظرفیت‌های درونی خود را نشان بدهند و برای جامعه مفید باشند. اتفاقا تجربه نشان داده است که در بعضی از شغل‌ها، خانم‌ها از مهارت و توانایی بیشتری در مقایسه با مردان برخوردارند و بنابراین باید آنان را تشویق کرد که با در نظر گرفتن وظایف مادری و همسری، در حیطه شرعی و قانونی خود فعالیت داشته باشند.
- قانون چه مشاغلی را زنانه می‌داند؟
قانون جمهوری اسلامی ایران برای این مورد تعریف خاصی ندارد و مشاغلی را به عنوان «مشاغل زنانه» ذکر نکرده است که فقط مخصوص بانوان یا فقط مخصوص آقایان یا حتی مشترک بین زنان و مردان باشد. قوانین کشور ما هیچ شغلی را برای بانوان منع نکرده، اما طبیعی است که بعضی مشاغل با ویژگی‌های فیزیولوژیک، بدنی و روحی بانوان تناسبی ندارد. معمولا خود خانم‌ها هم به انجام دادن این کارها رغبتی ندارند و شغلی را قبول می‌کنند که با وضع و شئون آنها هماهنگی بیشتری داشته باشد.
- همان‌طور که گفتید، بعضی از مشاغل برای بانوان مناسب نیست. پس چرا دانشگاه‌ها در رشته‌های مربوط به این مشاغل، به پذیرش بانوان اقدام می‌کنند؟
بله، چنین بحثی وجود دارد. به عنوان مثال، دانشگاه‌ها در رشته مهندسی معدن، بانوان را هم پذیرش می‌کنند، ولی هیچ گاه بانوان در معدن کار نمی‌کنند. اما باید در نظر گرفت که این رشته برای بانوان جنبه نظارت بر عملکرد کارگران معدن را دارد و بانوان مهندس معدن به نوعی ناظر کار معرفی می‌شوند و بعد از گذراندن ساعاتی در معدن، بقیه ساعات کاری خود را در دفاتر کارشان هستند. هیچ‌گاه نه از نظر عقل و نه از نظر شرع و قانون، قابل درک نیست که زنی همپای مردان در معدن کار کند، مگر در موارد خیلی خاص.
- قانون تا چه میزان از مشاغل زنانه حمایت می‌کند؟
قانون به همان شکل که از مردان در مشاغل مختلف حمایت‌های لازم را انجام می‌دهد، به همان میزان هم بانوان را حمایت می‌کند، اما این در صورتی است که شغل بانوان با حقوق و تکالیف همسرداری و تربیت فرزندان منافاتی نداشته باشد؛ در غیر این صورت، طبیعتا قانون با اشتغال بانوان مخالفت می‌کند و برخورد‌های لازم را انجام می‌دهد.
- آیا بانوان در قانون کار و سایر قوانین از امتیازات خاصی برخوردارند؟
بله، طبق قانون کار، تمامی بانوان شاغل از امتیازات بیشتری برخوردارند، همچون مرخصی زایمان. به علاوه، بعضی از منابع، ساعات کار بانوان را کمتر از آقایان اعلام کرده‌اند تا بانوان از وظایف همسرداری و فرزندداری خود بازنمانند.
- اساسا نقش زنان را در اقتصاد ایران چگونه تحلیل می‌کنید؟
نمی‌توانم بگویم که زنان از نظر اقتصادی به جایگاه ایده‌آلی رسیده‌اند. در بعضی از جوامع اروپایی، زنان همانند مردان کار می‌کنند و زنان معتقدند که برای گذراندن زندگی باید به اندازه مردان کار کنند. البته آنها چون دیدی فمینیستیی دارند، بر این موضوع پافشاری می‌کنند که هیچ تفاوتی بین زنان و مردان نیست و آنان کاملا با هم مساوی هستند. اما در کشورهای اسلامی مانند کشور ما که کار اصلی زنان را تربیت فرزندان و رشد متعالی کودکان می‌دانیم، دیدگاهی دیگر وجود دارد. در فرهنگ اسلامی- ایرانی ما، دلیل اصلی اشتغال بانوان در بیرون از منزل، داشتن دانش و تخصص است. در واقع، این بانوان به نوعی لطف و بزرگواری می‌کنند، چرا که این وظیفه مرد است که نفقه زن را بدهد و زندگی آسوده برای او و فرزندانش ایجاد کند. به طور کلی، بر اساس آموزه‌های دینی و فرهنگی جامعه‌مان، کار کردن بانوان یک وظیفه تلقی نمی‌شود.
- آیا بانوان در کشور ما جایگاه مناسب خود را در مشاغل یافته‌اند؟
خوشبختانه در قانون جمهوری اسلامی ایران تا حدود زیادی حقوق زنان استیفا شده است، اما همچنان زنان به حقوق واقعی و کامل خود دست پیدا نکرده‌اند.
- از نظر قانون، خدماتی مانند حق بیمه و بازنشستگی برای بانوان متفاوت است؟
خیر، تمامی حقوقی که برای مردان وجود دارد، برای بانوان هم هست و در بعضی از موارد، قوانین برای بانوان ارفاق‌ها و تسهیلات بهتری نیز قائل شده‌اند.
اکرم میرزائی
