حقوق مالی زن بعد از مرگ شوهر | نکاتی درمورد مهریه و جهیزیه

در قوانین اسلام و به تبع آن در قوانین کشور ما، حقوق مالی زن در نظر گرفته شده است که بخشی از آنها با ازدواج به زن تعلق می‌گیرد و تامین و پرداخت آن بر عهده مرد است و باید آن را پرداخت کند.

برخی بر این باور هستند که با مرگ مرد، حقوق مالی زن از وی سلب می‌شود اما به هیچ وجه اینطوری نیست. در این شماره حقوق مالی زن بعد از مرگ شوهر و مواردی را که زن می تواند در زمره حقوق مالی زن خود تصور و آن را نقد کند، مورد بررسی قرار می‌دهیم.

مهریه پس از مرگ شوهر

شاید خیلی‌ از مردم تصور کنند بعد از فوت زوج (شوهر)، مطالبه مهریه غیر ممکن است و زوجه‌(زن) دیگر نمی‌تواند مالک مهریه مندرج در عقد نامه ازدواج باشد وآن را مطالبه کند در حالی که این تصور اشتباه است و مقنن می‌گوید اگر‌ زنی پس از‌ مثلا سه سال از تاریخ فوت همسرش می‌خواهد مهریه خود را مطالبه کند، این امکان وجود دارد.

حقوق مالی زن

اجرت المثل حقوق مالی زن حتی بعد از فوت است. چنانچه زوجه کارهایی را که شرعا به عهده وی نبوده به دستور زوج و با عدم قصد تبرع انجام داده باشد و برای دادگاه نیز ثابت شود، دادگاه اجرت المثل کارهای انجام گرفته را محاسبه و به پرداخت آن حکم می نماید.

اگر متوفی چند زوجه دائم داشته باشد حقوق مالی زن وظیفه یا مستمری به تساوی بین آنان و سایر وراث قانونی تقسیم می ‌ شود.

حقوق وظـیفه یا مستمری زوجـه دائم و فرزندان و سـایر وراث قانونی کلیه کارکنان شاغل و بازنشـسته قانون استخدام کشوری تقسیم و پرداخت می‌شود.

مطالبه مهریه از طریق دادگاه خانواده

1. زوجه می‌تواند با ارائه دادخواست حقوقی به دادگاه ویژه خانواده، مهریه خود، هزینه دادرسی و حق الوکاله وکیل را مطالبه کند.
2. همزمان تقاضای توقیف ترکه همسرش را کند. 3- زن باید برای یک میلیون تومان اول مهریه، 15هزار تومان تمبر و برای مابقی مهریه به ازای هر یک میلیون تومان، 20 هزار تومان تمبر الصاق کند. 4- در صورت ناتوانی زوجه از پرداخت هزینه دادرسی، وی می‌تواند دادخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی را به پیوست دادخواست مهریه ارائه دهد که دادگاه بدواً به این خواسته رسیدگی و سپس به خواسته اصلی می‌پردازد. 5- بدیهی است زوجه، در صورت اثبات اعسار از پرداخت هزینه دادرسی معاف خواهد بود.

ملاک در تعیین حصه زوجه از ماترک متوفی، تاریخ فوت اوست، نه‌تاریخ صدور گواهی انحصار وراثت.

اگر مهریه وجه رایج باشد

اگر مهریه زن وجه رایج است (نه سکه یا اموال منقول و غیرمنقول)‌ براساس «شاخص» سال فوت شوهر باید مهریه را محاسبه کند.

فرض کنیم زنی پس از 2 سال از تاریخ فوت همسرش می‌خواهد مهریه خود  را مطالبه کند، آنچه مسلم است این دعوی باید به طرفیت ورثه متوفی که ترکه (اموال  به جا مانده از متوفی)‌ را پذیرفتند، در دادگاه طرح و اقامه شود.

ارث‌بری زن در ازدواج موقت

زن و شوهری که به ازدواج موقت به عقد هم در آمده‌اند از یکدیگر ارث نمی‌برند، مگر در ضمن عقد ازدواج موقت شرط ارث بردن شده باشد که هر کدام که یک چنین شرطی برای او شده است، همچون زن و شوهر دائمی ارث می‌برد.

لزوم پرداخت سهم زن از ترکه

1. ورثه تا سهم زن را نداده‌اند، نباید در بنا و چیزهایی که زن از قیمت آنها ارث می‌برد، بدون اجازه او تصرّف کنند
2. چنانچه پیش از دادن سهم زن، اینها را بفروشند، در صورتی که زن معامله را اجازه دهد، صحیح وگرنه نسبت به سهم او باطل است.

مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت اسناد رسمی

زن می‌تواند از طریق اجرای ثبت اسناد رسمی مهریه خود را مطالبه کند به این صورت که:

1. قباله ازدواج خود را به دفترخانه محل ثبت عقد ارائه و تقاضای صدور اجرائیه کند
2. با اجرائیه به اداره ثبت مراجعه و مهریه خود را مطالبه کند.
3. باید به میزان نیم عشر دولتی هزینه اجرایی پرداخت کند که بعداً این هزینه از ترکه متوفی اخذ می شود.
4. اجرائیه به وراث متوفی ابلاغ می‌شود و 10 روز مهلت داده خواهد شد تا طلب زوجه را پرداخت کند.
5. در صورتی که شوهر دین خود را نپردازد زن می‌تواند با معرفی اموال متوفی به اجرای ثبت، تقاضای توقیف  اموال ‌کند و نیز می‌تواند مطالباتی را که شوهر از اشخاص دیگری دارد را توقیف کند.

با تمهیدات فرعی می‌توان سهم الارث زوجه را بالاتر برد، مثلا شوهر می تواند یک سوم ماترک خود، یا کمتر از آن را، به‌سود همسرش وصیت کند.

مستمری برای زوجه متوفی

ماده۴۸ قانون خانواده «میزان حقوق وظیفه یا مستمری زوجه دائم متوفی و فرزندان در صورتی که مرد کارمند استخدامی باشد به ترتیب زیر است:

1. زوجه دائم متوفی از حقوق وظیفه یا مستمری وی برخوردار می‌‌شود
2. ازدواج وی مانع دریافت حقوق مذکور نیست.
3. درصورت فوت شوهر بعدی و تعلق حقوق به زوجه در اثر آن، بیشترین مستمری ملاک عمل است.

درخواست اجرت‌المثل بعد از مرگ همسر

در تعریف اجرت‌المثل باید گفت که زن وظایف خاصی در زندگی زناشویی دارد که توسط قانون و شرع برشمرده شده است. این وظایف شامل تمکین عام و تمکین خاص است. تمکین عام به معنای حضور زن در زندگی مشترک و عمل به وظایفی است که شرع و قانون تعیین کرده است. مثلا زن شرعا نمی‌تواند بدون اجازه همسرش از خانه خارج شود. ادامه تحصیل و کار کردن زن در خارج از منزل نیز باید با اجازه شوهر باشد، هر چند در حال حاضر بسیاری از زنان این حقوق را در عقدنامه دریافت می‌کنند. تمکین خاص نیز به معنای عمل کردن زن به وظایف زناشویی است. حال اگر زن در طول زندگی مشترک و در خانه همسر خود، کاری به جز این موارد را به دستور شوهر انجام دهد، مستحق پاداشی است که به آن اجرت‌المثل گفته می‌شود.  قانون در صورت فوت شوهر، تکلیف این پرداخت را نیز معلوم کرده است که برابر آن: «زوجه می‌تو اند در صورت مطالبه، اجرت المثل ایام زندگی مشترک خود را از ماترک زوج متوفی با جلب نظر کارشناس مطالبه کند.»

اموالی را که زن از آنها ارث می‌برد(تا قبل از سال 87)

در‌خصوص تفاوت مهم میراث زن و شوهر ماده 946 و 947 قانون مدنی تعیین تکلیف کرده است. براین اساس زوج از تمام اموال زوجه ارث می برد اما زوجه فقط از اموال ذیل ارث خواهد برد:  1- از اموال منقوله، از هر قبیل که باشد.  2- از ابنیه و اشجار  3- زوجه از قیمت ابنیه و اشجار ارث می‌برد و نه از عین آنها.  تا سال 87 برابر قانون مدنی زن از زمین و بهای آن ارث نمی‌برد و معادل قیمت بنای احداثی در آن یا درختان، به اندازه ی سهم خود شریک است.

از سال 88، زن از بهای زمین نیز ارث می‌برد و در صورتی که وارث بهای آن را به وی پرداخت نکند، می‌تواند ازعین اموال استیفاء حق کند.
فرزنـدان دختر در صـورت نداشتن شغل یا شوهر و فرزندان پسر تا سن بیست سالگی و بعد از آن منحصراً درصورتی که معلول از کار افتاده نیازمند باشند، از کمک هزینه اولاد، بیمه و مستمری بازماندگان یا حقوق وظیفه والدین خود بهره‌مند می‌شوند.

دریافت حقوق بازنشستگی یا از کارافتادگی، مستمری از کارافتادگی یا بازنشستگی حسب مورد توسط زوجه متوفی مانع از دریافت حقوق وظیفه یا مستمری متوفی نیست.

الهه حبیبی