شرایط حقوقی و کیفری شدن چک

راهنمای مقاله

چک نوشته‌ای است که به موجب آن، فرد صادرکننده همه یا بخشی از موجودی خود را که نزد یک بانک قرار دارد به شخص ثالث حواله می‌کند. در معاملات تجاری، چک جایگزین وجه نقد است، اما مانند سفته یا برات وسیله اعتبار نیست و صادرکننده در تاریخ صدور حتماً باید معادل مبلغ چک، در بانک مورد نظر دارای موجودی باشد. اما از آنجا که برخلاف مقتضای ذات چک، در معاملات تجاری از چک به‌عنوان وسیله اعتبار یا تضمین در پرداخت و انجام تعهد استفاده می‌شود، قانونگذار با هدف جلوگیری از اخلال نظم در حوزه اقتصاد و تجارت به کرات قوانینی وضع کرده است که آخرین آن در سال ١٣٨٢ تصویب شد و اکنون اعمال و اجرا می‌شود در ادامه اصول مربوط به برگشت خوردن و راه‌های وصول آن را بررسی می‌کنیم.

این کارها جرم است

اگر فرد هنگام صدور چک، معادل مبلغ چک، موجودی نداشته باشد .
موجباتی فراهم شود که بانک به جهت عدم تطابق مبلغ به ریال و تومان یا عدد و حروف از پرداخت خودداری کند.
موجباتی فراهم شود که بانک به جهت عدم تطابق امضا از پرداخت خودداری کند.
موجباتی را فراهم کند که بانک به جهت عدم تطابق تاریخ به حروف و عدد از پرداخت خودداری کند.
عمداً تمام یا بخشی از موجودی را از حساب خارج کند.
صادر کننده چک موجباتی را فراهم کند که بانک به جهت قلم خوردگی مندرجات چک از پرداخت خودداری کند.

چک برگشتی کیفری

اگر چک در همان روز صدور، برای نقد شدن راهی بانک شود و برگشت بخورد،چک کیفری است.

چک برگشتی حقوقی

اگر چکی برای تاریخی غیر از روزی که صادر شده است امضا شود، و برگشت بخورد، حقوقی است.

چک‌هایی که حقوقی هستند

چک ضمان: اگر مبنا و علت صدور چک تضمین معامله یا تعهد صادر شده باشد صادرکننده قابل تعقیب کیفری و مجازات نخواهد بود زیرا این چک حقوقی است.
چک سفید امضا: چکی است بدون قید مبلغ، تاریخ و نام دارنده.
صدور چک وابسته به شرطی باشد: مثالا خریدار تمام یا قسمتی از مبلغ معامله را به صورت یک فقره چک صادر و در اختیار فروشنده بگذارد و شرط کند که فقط پس از انتقال سند در محضر، طلبکار حق برداشت دارد.
اگر دارنده چک برای نقد کردن آن مراجعه نکند: دارنده چک باید تا 6 ماه از تاریخ صدور چک برای وصول آن به بانک مراجعه کند در غیر این صورت چک حقوقی می‌شود.

نکاتی درباره مفهوم حقوقی شدن چک

در چک‌های حقوقی فقط صادرکننده قابل تعقیب و مجازات کیفری نیست.
می‌توان تقاضای توقیف اموال و دارایی صادرکننده را کرد.
در این صورت دادگاه حکم به پرداخت مبلغ چک خواهد داد مگر آنکه با دفاعیات صادرکننده، ثابت شود که به طور کلی طلبی وجود ندارد.

جاهایی که می‌توان برای نقد کردن چک مراجعه کرد

اجرای ثبت
محاکم دادگستری
شورای حل اختلاف

فرم مخصوص دادخواست و چند نکته

هم درباره چک‌های کیفری و هم چک‌های حقوقی، دادگاه فقط در صورتی حکم به پرداخت مبلغ چک می‌دهد که شاکی فرم مخصوص دادخواست را تکمیل کند.
هزینه دادرسی از طریق ابطال تمبر و سایر تشریفات قانونی را بپردازد.
تهیه دو نسخه کپی از پشت و روی اصل چک
تهیه دو نسخه کپی از گواهینامه بانک مبنی بر علت پرداخت نشدن چک
برابر با اصل کردن کپی‌ها در مراجع قضایی
تکمیل و امضای شکایت در فرم های چاپی مخصوص
تحویل اصل چک برگشتی و شناسنامه یا کارت شناسایی به مرجع قضایی

مجازات‌های چک بی‌محل

در اقدام به صدور چک‌های بلامحل متعدد مجموع مبالغ مندرج در همه آنها در نظر گرفته می‌شود

مبلغ چک کمتر از 10/000/000 ریال باشدحبس تا حداکثر شش‌ماه
مبلغ چک بین 10/000/000الی50/000/000 ریال باشد.حبس از شش‌ماه تا یک سال
مجازات‌های چک بلا محل مبلغ چک بیش از50/000/000ریال باشد.حبس یک تا دوسال ممنوعیت از داشتن دسته چک به مدت دو سال

اجرای ثبت اسناد

تعهدات ناشی از اسناد رسمی را می‌توان بدون مراجعه به دادگاه پیگیری کرد.
چک حکم اسنادِ لازم‌الاجرا را دارد.
سند لازم‌الاجرا مستقیماً از طریق اداره ثبت اسناد قابل مطالبه است.
دارنده چک باید برگه چک و گواهینامه عدم پرداخت آن را به اجرای ثبت اسناد محل تسلیم کند.
شکایت کیفری علیه صادرکننده چک بی‌محل، مانع درخواست صدور اجرائیه برای وصول وجه چک از طریق اداره ثبت نیست.

محدودیت‌های برای نقد کردن چک با ثبت اسناد

اجرای ثبت اسناد در مقایسه با مراجعه به محاکم دادگستری، محدودیت‌هایی دارد که عبارتند از:

در صورتی دستور اجرا صادر می‌شود که بانک مطابقت امضای چک با نمونه امضای صادرکننده را گواهی کرده باشد.
صدور اجرائیه، تنها علیه صادرکننده چک صورت می‌گیرد نه علیه پشت‌نویس.
فقط مبلغ مندرج در چک قابل مطالبه است نه خسارت ناشی از آن.
متقاضی باید قبل از صدور اجرائیه، ده درصد مبلغ مورد درخواست را به صندوق اجراواریز کند.
متقاضی صدور اجرائیه ثبتی باید به اداره اجرای ثبت اسناد محل شعبه بانکی مراجعه کند که چک به عهده آن صادر شده است.

وصول چک با مراجعه به دادگاه

تنظیم دادخواست با عنوان «مطالبه وجه چک» علیه صادرکننده یا پشت‌نویس‌ها و یا ضامنان چک.
مطالبه وجه مندرج در چک به علاوه خسارت تأخیر در پرداخت آن.
ضمیمه کردن رونوشت برابر با اصل شده گواهینامه عدم پرداخت به همراه رونوشت برابر با اصل شده چک برگشت‌خورده به دادخواست.
دارنده چک باید به دادگاهی مراجعه کند که به نشانی صادر کننده نزدیک باشد.
با نتیجه رسیدن شکایت کیفری در دادگاه، مرجع قضایی فقط صادرکننده را حبس می‌کند
در این روش می‌توان علیه همه مسئولان چک یعنی صادرکننده، پشت‌نویس‌ها یا ضامنین اقامه دعوا و وجه چک را درخواست کرد.