بحث قلیان در کشور ما از قدمت قابل ملاحظه‌ای برخوردار است و رد پای آن را در تاریخ، به‌خوبی می‌توان یافت. قلیان را می‌توان در فتوای ضد استعماری میرزای شیرازی پیدا کرد و از طرف دیگر قلیان که وسیله استعمال دخانیات به‌حساب می‌آید به استناد آمار متولیان بهداشتی کشور، منجر به بروز سرطان ریه، یکی از 10 سرطان نخست کشور می‌شود و از دهه هفتاد هم منع استعمال از آن وارد قوانین کشور شده است، قوانینی که همپای قانون‌های بین‌المللی آمدند تا سد مصرف باشند اما مانعی برای قد کشیدن آمار استفاده از این وسیله نشدند.
دخانیات
از اواسط دهه 70 در کشور ما کمیته‌ای به نام کمیته کشوری کنترل دخانیات تشکیل شد.همان سال‌ها یعنی در سال 1377 سازمان جهانی بهداشت به تدوین کنوانسیون جهانی کنترل دخانیات اقدام کرد و ایران نیز از سال 1384 به این کنوانسیون جهانی پیوست. بعد از پیوستن ایران به این کنوانسیون جهانی، قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات سال 85 در مجلس تصویب و آیین‌نامه اجرایی این قانون نیز سال 86 ابلاغ شد.
حضور پررنگ در اماکن عمومی
در ماده آیین‌نامه اجرایی قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات به تعریف اماکن عمومی یعنی «محل‌هایی که مورداستفاده و مراجعه جمعی یا عموم مردم است از قبیل اماکن متبرکه دینی، بیمارستان‌ها، درمانگاه‌ها، سالن‌های نمایش، سینماها، فضاهای عمومی مهمانخانه‌ها و مهمانسراها و میهمان‌پذیرها، رستوران‌ها، قهوه‌خانه‌ها، کارخانه‌ها، موزه‌ها، پایانه‌های مسافربری، فروشگاه‌های بزرگ، اماکن فرهنگی، اماکن ورزشی، کتابخانه‌های عمومی، مدارس، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی و پژوهشی، وسایل نقلیه عمومی، مؤسسات و سازمان‌های دولتی و عمومی، نهادهای انقلاب اسلامی، بانک‌ها و شهرداری‌ها و هر نوع مرکز و محل جمعی دیگر» پرداخته، تعریفی که در مواد بعدی استفاده از مواد دخانی در آنها را ممنوع کرده است،
دکتر عباس فخرایی، مدرس دانشگاه دراین‌باره گفت: در این آیین‌نامه مواد 7،8 و 9 به این موضوع اختصاص دارد. وی افزود: قانون‌گذار در این مواد، برای حفظ سلامت عمومی به‌ویژه محافظت در مقابل استنشاق تحمیلی دود محصولات دخانی، استعمال این مواد در اماکن عمومی را ممنوع کرده است .ضمن آنکه مسئولیت اجرای این ممنوعیت را بر عهده مدیران، کارفرمایان یا متصدیان این اماکن گذاشته و ضمن آنکه این افراد باید تابلوهای هشداردهنده مبنی بر ممنوعیت مصرف محصولات دخانی را در نقاط مناسب نصب کنند تا مردم بتوانند آن را ببیند.
افزایش مصرف در لوای اجرا نشدن قانون
با همه قوانینی که در این حوزه وجود دارد، دکتر هومن شریفی، قائم‌مقام مرکز تحقیقات پیشگیری و کنترل دخانیات دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی معتقد است به‌طورقطع مسئولان دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات که در وزارت بهداشت مستقر هستند، اطلاعات جامعی در مورداجرای قانون در ایران دارند اما آنچه ما به‌عنوان بازوهای علمی می‌بینیم، این است که از طرف جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات ایران به‌عنوان بازوی اجرایی، پیشرفتی صورت نگرفته است. وی خاطرنشان کرد: در قانون جامع کنترل دخانیات پیش‌بینی‌شده که بسیاری از وزارت خانه‌ها مثل وزارت صنایع، آموزش‌وپرورش، و دادگستری نیز باید در اجرای قانون دخیل باشند اما این ارگان‌ها نیز برای اجرای قانون قدم خاصی برنمی‌دارند.
با نگاهی به آمار افزایش مصرف قلیان، کاهش سن مصرف و رسوخ آن میان زنان و دختران می‌توان به صحت گفته‌های شریفی پی‌برد. چندی پیش مهدی شادنوش قائم‌مقام معاون بهداشتی وزارت بهداشت نیز اعلام کرد که 8/10درصد جمعیت بین ۱۵ تا ۶۴ سال کشور، مواد دخانی یعنی سیگار و قلیان مصرف می‌کنند و هرکدام از این تعداد به‌طور متوسط روزانه 5/13 نخ سیگار می‌کشند.
موردی که دراین‌باره باید مدنظر قرار بگیرند این است که در حوزه قلیان و مواد دخانی و همه منع‌هایی که در حوزه مصرف آن وجود دارد، منع فروش نیز در قانون و آیین‌نامه قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات نیز پیش‌بینی‌شده است. «عبدالله‌ترابی»کارشناس حقوقی دراین‌باره به آیین‌نامه اجرایی این قانون استناد کرد و گفت:
برابر ماده 6 این قانون ورود، تولید، توزیع، خریدوفروش هر نوع وسایل و کالای تبلیغی محصولات دخانی ممنوع است و با کالاها و وسایل مکشوفه تبلیغی طبق مقررات برخورد می‌شود.
وی افزود: در تبصره یک ماده 16 نیز فروش محصولات دخانی به‌صورت فله‌ای، باز یا نخی ممنوع شده است.
به همه می‌فروشند
این کارشناس حقوقی بابیان اینکه فروش محصولات دخانی به افراد از طریق اینترنت و دستگاه‌های خودکار فروش ممنوع است، در ادامه به ماده 11 استناد کرد و افزود: فروشنده باید در صورت مشکوک بودن سن خریدار، مدرک شناسایی مبنی بر داشتن حداقل 18 سال سن را از وی تقاضا کند.
قلیان، خطرناک‌تر از سیگار
مصرف‌کنندگان قلیان هنوز اطلاع دقیقی از این موضوع ندارند که کشیدن قلیان مانند همه مواد دخانی مضر است؛ اما این باور غلط که ضرر کشیدن قلیان از سایر مواد دخانی کمتر است، همچنان وجود دارد. شاید به همین دلیل است که وزارت بهداشت اعلام می‌کند، شیوع مصرف قلیان در کشور از 12 به 26 درصد افزایش‌یافته است. درواقع بسیاری از مردم فکر می‌کنند که قلیان عامل تفریح است و ایجاد عارضه نمی‌کند. این در حالی است که اگر فردی یک‌بار قلیان استفاده کند، در هر بار کشیدن به‌اندازه 40 تا 80 نخ سیگار مصرف کرده است و افرادی که در معرض دود آن قرار می‌گیرند، به‌منزله این است که 4 تا 7 نخ سیگار مصرف کرده‌اند.
همه‌گیر شدن مصرف سیگار در تفریحات خانوادگی، پارک‌ها و حتی خانه‌ها و قهوه‌خانه‌های سنتی و مدرنی که هرروز به تعدادشان اضافه می‌شود در کنار این موضوع که قبح کشیدن قلیان در میان خانواده‌ها ریخته شده است، نشان می‌دهد، قانونی که تصویب‌شده، قرار بوده است که از سال 85 اجرا شود، به یک تعارف و نقل محافل قلیان کشی تبدیل شده است.
محمد سیدی
