رئیس اتحادیه صنف چلوکباب و چلوخورش تهران می‌گوید: چلوکبابی‌ها فقط فروشنده غذا هستند و سرویس خاصی نمی‌دهند که بخواهند حق سرویس دریافت کنند. البته رئیس اتاق اصناف معتقد است که رستوران‌ها هم نباید حق سرویس دریافت کنند، در حالی که بسیاری از مراکز فروش اغذیه، درصدی را به عنوان «حق سرویس» از مشتریان دریافت می‌کنند، اما به‌راستی مشتریان در ازای چه خدماتی، حق سرویس می‌پردازند؟
در ماده یک «آیین‌نامه قانون حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان» در تعریف «حقوق مصرف‌کننده» آمده است:
«حقوقی که عرضه‌کنندگان کالا و خدمات منفردا و مشترکا از حیث صحت، کمیت، کیفیت و سلامت کالا و خدمات عرضه‌شده مطابق با ضوابط و شرایط مندرج در قوانین و یا مندرجات قرارداد مربوط یا عرف باید در مورد هر شخص حقیقی یا حقوقی که کالا یا خدمتی را خریداری می‌کند در معاملات رعایت کنند.»
در «قانون امور صنفی» و «قانون حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان» نیز حقوق خاصی برای طرفین عرضه و تقاضای کالا و خدمات بیان شده که به طور خاص، در بخش عرضه مواد غذایی از منظرهای مختلف قابل بحث و بررسی است. از جمله حقوق اساسی که در «قانون نظام صنفی» بر آن تاکید شده،
ماده 17 این قانون است که بر اساس آن: «افراد صنفی مکلف‌اند قوانین و مقررات جاری کشور، از جمله قوانین و مقررات صنفی، انتظامی، بهداشتی، ایمنی، حفاظت فنی و زیباسازی محیط کار و دستورالعمل‌های مربوط به نرخ‌گذاری کالا‌ها و خدمات را که از سوی مراجع قانونی‌ذی‌ربط ابلاغ می‌گردد، رعایت و اجرا کنند.» اما این مقررات شامل چه قواعدی است؟
دریافت مالیات بر ارزش‌افزوده
هر مصرف‌کننده کالا یا خدمات باید در ازای کار یا خدماتی که در مورد محصولی انجام شده و باعث ارزش‌افزوده‌ای بر آن می‌شود، نرخ مشخصی را که اکنون حدود 10 درصد است، به عنوان «مالیات بر ارزش‌افزوده» بپردازد. برای اخذ مالیات بر ارزش‌افزوده، ارائه‌کنندگان کالا و خدمات باید هنگام ارائه محصول به خریدار، این مالیات را محاسبه و از مشتری دریافت کنند. اما دریافت مالیات در مراکز ارائه و فروش مواد غذایی چگونه است؟
رئیس اتحادیه صنف چلوکباب و چلوخورش تهران با بیان اینکه هنوز فراخوانی از سوی سازمان امور مالیاتی برای این صنف صورت نگرفته است، تاکید می‌کند: چلوکبابی‌ها اجازه دریافت مبالغی از مردم تحت عنوان حق سرویس و مالیات بر ارزش‌افزوده را ندارند.
البته بین صنف چلوکبابی‌ها و صنف رستوران‌داران تفاوت‌هایی وجود دارد و رستوران‌ها به دلیل خدمات جانبی که انجام می‌دهند، می‌توانند مالیات بر ارزش‌افزوده را دریافت کنند.
«سیدحسین فرجی» رئیس بازرسی و نظارت اتاق اصناف ایران، در‌این‌باره می‌گوید: در سال 92 با فراخوانی که سازمان امور مالیاتی داد، رستوران‌ها هم مشمول بر مالیات بر ارزش‌افزوده شدند و مکلف‌اند 10 درصد به قیمت خدمات خود افزوده و از مشتری دریافت کنند.
چرا رستوران‌ها و مراکز عرضه غذا باید مالیات ارزش‌افزوده بگیرند؟
بر اساس ماده 12 «قانون مالیات بر ارزش‌افزوده» بعضی محصولات خوراکی از پرداخت مالیات بر ارزش‌افزوده معاف هستند. بندهای یک و چهار این ماده «محصولات کشاورزی فرآوری‌نشده و آرد خبازی، نان، گوشت، قند، شکر، برنج، حبوبات وسویا، شیر، پنیر، روغن نباتی و شیر خشک مخصوص تغذیه کودکان» را از مالیات بر ارزش‌افزوده معاف کرده است.
در حالی که مواد اولیه رستوران‌ها و چلوکبابی‌ها و چلوخورشتی‌ها را برنج، گوشت، روغن و حبوبات تشکیل می‌دهد و این مواد نیز از پرداخت مالیات بر ارزش‌افزوده معاف هستند و این مراکز نیز خدماتی جز پختن غذا بر آنها اضافه نمی‌کنند، چرا باید در فهرست مالیات بر ارزش‌افزوده باشند و بالتبع بخواهند چنین مالیاتی را از مصرف کننده دریافت کنند؟
شاید گفته شود به دلیل کار انجام‌شده روی غذا و ارزش‌افزوده‌ای که بر آن اضافه شده است، باید مالیات پرداخت شود، اما نکته دیگر این است که مالیات باید در چرخه تولید باشد و در هر مرحله که کاری صورت می‌گیرد، مالیاتی پرداخت شود، اما وقتی مواد غذایی خاص از مالیات معاف شدند، چرخه بعدی نیز باید از مالیات معاف باشد. حالا رستوران‌ها مالیات 10 درصدی ارزش‌افزوده را از مشتری‌ها می‌گیرند، اما چلوکبابی‌ها نباید چنین مالیاتی را دریافت کنند. چنین تبعیضی هم جای بررسی دارد.
ضرورت درج قیمت برای مشتری‌ها
اما جدا از مالیات، مصرف‌کننده لازم است در ابتدا از قیمت محصول مطلع شود که در قانون الزاماتی برای آن معین شده است. بر اساس ماده 16 قانون نظام صنفی مصوب 1382 «صاحبان اماکن عمومی مکلف‌اند:
- الف. فهرست قیمت غذا و مواد غذایی را که برای مصرف مشتریان ارائه می‌شود، در برگه‌های مخصوص تهیه کنند و در دسترس مشتریان قرار دهند و بر مبنای آن صورت‌حساب به مشتری تسلیم دارند.
- ب. نرخ اغذیه و مواد غذایی خود را در تابلو مخصوص در محل کسب به قسمی که در معرض دید همگان باشد نصب کنند.»
بر اساس این ماده قانونی، وقتی مشتری برای صرف غذا یا خرید غذا به یکی از چلوکبابی‌ها، رستوران‌ها یا سایر مراکز عرضه موادغذایی مراجعه می‌کند، باید در ابتدا از قیمت‌ها در این مراکز مطلع شود تا بتواند بر اساس آن تصمیم‌گیری کند. همچنین بر اساس تبصره 2 ماده 17 همان قانون «افراد صنفی مجاز نیستند برای جلب مشتری درباره محصولات، کالا‌ها یا‌خدمات، برخلاف واقع تبلیغ کنند.»
در صورتی که یک واحد صنفی از مقررات قانونی در اعلام قیمت تخطی کند، بر اساس ماده 68 قانون نظام صنفی برای وی تخلف درج می‌شود. این ماده مقرر کرده است:
«متخلف به پرداخت جریمه نقدی در مرتبه اول 2 میلیون ریال و در مرتبه دوم 5 میلیون ریال و در مرتبه سوم و مراتب بعدی به 10 میلیون ریال محکوم می‌شود.»
لزوم ارائه فاکتور به مشتری
یکی از وظایف قانونی رستوران‌داران و مراکز عرضه مواد غذایی این است که فاکتور یا صورت‌حساب غذا و خدمات ارائه‌شده به مشتری را به وی ارائه کنند. بر اساس تبصره یک ماده ۱۵ قانون نظام صنفی «هر فرد صنفی در مقابل دریافت بها، اجرت یا دستمزد باید صورت‌حسابی شامل نام و نشانی واحد صنفی، تاریخ، مبلغ دریافتی و نوع و مشخصات کالاهای فروخته‌شده یا خدمات انجام‌شده را به مشتری تسلیم دارد.» در صورتی که یک واحد صنفی از دادن فاکتور امتناع کند، بر اساس ماده 66 قانون جریمه می‌شود. جریمه این کار، در هر بار تخلف 200 هزار ریال است.»
دریافت حق سرویس
مبنای قانونی خاصی برای دریافت حق سرویس از مشتریان رستوران‌ها و مراکز عرضه مواد غذایی وجود ندارد، اما هم‌اکنون رستوران‌ها بین 5 تا 15 درصد قیمت نهایی را به عنوان حق سرویس از مشتریان خود دریافت می‌کنند. استدلال رئیس اتحادیه صنف چلوکباب و چلوخورش تهران برای ممنوعیت چلوکبابی‌ها از دریافت حق سرویس این است که چلوکبابی فقط فروشنده غذا است و خدمات خاصی را ارائه نمی‌کند که بخواهد در ازای آن حق سرویس بگیرد.
اما در مقابل، رئیس بازرسی و نظارت اتاق اصناف ایران معتقد است که رستوران‌ها بر اساس مصوبه کمیسیون‌های نظارت حق سرویسی را که تعیین شده است دریافت می‌کنند که نرخ حق سرویس در بعضی استان‌ها کمتر است و حتی استان‌های کوچک از آن معاف هستند.
البته «علی فاضلی» رئیس اتاق اصناف، این صحبت‌ها را رد می‌کند و می‌گوید: یکی از تخلفات صنف رستوران‌داران، دریافت حق سرویس از مشتریان است، در حالی که هیچ مصوبه‌ای برای اخذ حق سرویس از مشتریان وجود ندارد. با این حال، مردم مجبور به پرداخت حق سرویس 5 تا 15درصدی در رستوران‌ها هستند.
شاهرخ صالحی کرهرودی
