موضوع حضانت فرزندان معمولا بعد از جدایی زن و مرد اهمیت پیدا می کند
در میان دشواری ها و ناهمواری های آن دسته از زندگی های مشترک که پایانش جدایی است، یک چیز بیش از همه اهمیت دارد و آن تعیین سرنوشت فرزندان طلاق است. آثار پریشانی در چشمان مردان و زنانی که در دادگاه خانواده از این سو به آن سو می رونند، موج می زند. به ویژه آن هایی که دست کودکی را در دستان خود می فشارند. برای همین در دادگاه خانواده همیشه صحنه های تکان دهنده مشاهده می شود. شاید فکری که یک لحظه هم از ذهن حاضران در مجتمع های خانواده جدا نمی شود، آینده فرزندشان است.
هر کدام از پدر و مادرها درتلاشند که فرزند را بعد از طلاق پیش خود نگه دارد. غافل از اینکه کودک برای ادامه زندگی نیاز به هردوی آنها دارد. صدمات روحی ناشی از طلاق گاه جبران ناپذیرند. اما گاهی شرایطی باعث تحقق جدایی می شود که به دنبال آن بحث حضانت کودک هم پیش می آید. قانون، راهکارهای حضانت را مشخص کرده است.
معمولا اینکه چه کسی حضانت فرزند را به عهده گیرد، موضوع کشمکش پدر و مادر است. هر کدام به دنبال راهی هستند تا صلاحیت خود را برای حضانت ثابت کنند. قانونگذار سعی کرده تا حدودی از این کشمکش ها که نتیجه آن ها چیزی جز تخریب روحیه فرزند نیست، بکاهد. پس از تصویب قانون حمایت از خانواده حضانت کودکی را که پدرش فوت شده به مادر می دهند. مگر اینکه به درخواست ولی قهری یا دادستان، دادگاه، زندگی در کنار مادر را بر خلاف مصلحت کودک تشخیص دهد که در این صورت مطابق مصلحت طفل تصمیم گیری خواهد شد.
در مواردی که هر دو در قید حیات هستند، چه دختر و چه پسر تا هفت سالگی، حضانتشان با مادر است. در حالی که در گذشته پسر تا دوسالگی با مادر بود و این جدایی پسر و مادر در سن دوسالگی لطمه روحی بزرگی به هردو وارد می ساخت. اکنون که تا هفت سالگی فرزند نزد مادر زندگی می کند، به نفع سلامت روحی کودک است. پس از این سن هم اگر بین مادر و پدر اختلافی بر سر حضانت فرزند پیش آید دادگاه با رعایت مصلحت طفل تصمیم گیری می کند که کودک به چه کسی سپرده شود که ممکن است دوباره به مادر بازگردانده شود.
تا سن بلوغ است که دیگران برای کودک تصمیم گیری می کنند. فرزندان پس از رسیدن به سن بلوغ حق انتخاب دارند که با چه کسی زندگی کنند. قانون مدنی این سن را برای دختران 9 سال و برای پسران 15 سال در نظر گرفته است. صغیر یا مجنون را بدون اجازه ولی و قیم و مادر یا کسی که حضانت طفل را بر عهده دارد نمی توان از محل و شهر مقرر برای ملاقات یا محل مورد توافق و یا از کشور خارج کرد. در صورت موافقت با خروج از کشور، دادگاه وثیقه مناسب را اخذ می کند.
اصل، رعایت مصلحت کودک
کودکی که امروز بچه طلاق است، آینده ای دارد که مهمتر از همه چیز است. در مورد حضانت مهمترین مسئله رعایت مصلحت طفل است. چرا که اوست که قربانی جدایی پدر و مادر گشته و از حق زندگی در کنار خانواده محروم شده است. بنابراین دادگاه اصل را بر مصلحت طفل می گذارد و در درجه بعد خواست پدر و مادر در نظر گرفته می شود. درست است که پدر و مادر دلسوزترین فرد نسبت به فرزند هستند، ولی در جایی کهزندگی در کنار یکی از آنها خلاف مصلحت کودک و به ضرر وی تشخیص داده شود، حضانت به شخص ثالثی واگذار می شود. هم چنین در تمامی تصمیمات دادگاه مصلحت طفل باید رعایت شود.
هزینه زندگی کودک
امروزه با توجه به بالا رفتن هزینه های زندگی، گذران زندگی یک کودک کار آسانی نیست و یک مادر به سختی می تواند از پس خرج و مخارج زندگی خود و کودکش برآید. بنابراین نفقه کودک در مواقعی که حضانت وی با مادر است، بر عهده پدر و در صورت عدم استطاعت پدر یا زنده نبودن وی با پدربزرگ پدری است. در صورتی که پدر با داشتن استطاعت مالی از دادن نفقه خودداری کند، به حبس از سه ماه و یک روز تا پنج ماه محکوم می شود. بعد از پدربزرگ، مادر عهده دار مخارج زندگی کودک است. اگر مادر هم نتوانست از پس مخارج طفل برآید پدر بزرگ مادری متحمل می شود. نفقه طفل شامل هزینه خوراک، پوشاک، مسکن و هزینه های ضروری مانند هزینه درمان می شود.
ملاقات با فرزند
دوری از پدر و مادر برای فرزند به خصوص خردسال، بسیار دشوار است. این دلتنگی برای هر کدام از والدین که کودک در کنار آنها نیست نیز ملال آور است. بنابراین هر کدام از پدر و مادر که حضانت طفل بر عهده او نیست باید بتواند فرزند خود را ملاقات کند. اگر پدر و مادر توانستند بر سر زمان و مکان و جزئیات ملاقات با فرزند توافق کنند که چه بهتر. در غیر این صورت دادگاه دادگاه جزیات ملاقات را تعیین می کند. اگر دادگاه تشخیص داد که توافقات پدر و مادر در مورد ملاقات با طفل خلاف مصلحت کودک است، می تواند بنابر مصلحت وی تصمیم مناسب بگیرد. حتی می تواند برای رعایت مصلحت کودک ناظر تعیین کند. همچنین قوه قضائیه موظف است شرایط مناسب را برای ملاقات فراهم کند. ملاقاتطفل با پدر و مادر تا حدی مهم است که حتی فساد اخلاقی آنها هم مانع از ملاقات نمی شود. دادگاه معمولا آخر هفته را برای ملاقات با طفل در نظر می گیرد. اگر این ملاقات ها برای کودک و سلامتی روانی او صدمه ای ایجاد کند، دادگاه می تواند ملاقات را تا ماهی یک روز نیز کاهش دهد.
حضور کودکان در دادگاه
در راهروهای دادگاه خانواده کودکانی دیده می شوند که به همراه پدر و مادرشان آمده اند تا شاهد جدایی آن ها باشند. صحنه های دادگاه خانواده هیچ گاه از ذهن آنها محو نخواهد شد. برای جلوگیری از آسیب بیشتر به اطفال حضور کودکان زیر 15 سال در جلسات رسیدگی ممنوع است، مگر اینکه دادگاه تشخیص دهد که حضور آنها الزامی است.
رسیدگی به چه ترتیب است
برای رسیدگی به مسئله حضانت و ملاقات طفل، دادگاه خانواده صلاحیت رسیدگی دارد و نیازی به رعایت سایر تشریفات آیین دادرسی مدنی نیست. دادگاه خانواده که گواهی عدم سازش صادر می کند، باید برای حضانت کودک و میزان نفقه او که به عهده پدر است نیز تصمیم گیری کند.
فرزانه السادات نورمفیدی
